Tez özeti, bir çalışmanın amacını, yöntemini, bulgularını ve katkısını son derece sınırlı bir alan içinde sunar. Kısalık, bilimsel sorumluluğu azaltmaz; bilakis kaynak gösterimi gibi akademik etik gereklilikleri daha da kritik hâle getirir. Çünkü özet, araştırmanın gerçeğe bağlılığının ve entelektüel dürüstlüğünün ilk kanıtıdır. Bu noktada özet yaptırma hizmetleri (profesyonel destekle özet geliştirme, düzenleme ve özelleştirme) devreye girdiğinde, temel mesele yalnızca metni kısaltmak değil, referans akışını şeffaf ve kurumsal yönergelere uygun biçimde yönetmektir. Bu yazıda, tez özeti yazımında kaynak gösteriminin kapsamını, yöntemlerini, alanlar arası farklılıkları, sık hataları ve kalite güvencesi protokollerini; örnek olaylar, mini şablonlar ve uygulamalı kontrol listeleriyle ayrıntılı biçimde ele alıyoruz.
“”
1) Özette Kaynak Gösterimi Neden Zordur?
Özet, genelde 150–300 kelime (bazı kurumlardaysa 300–500) arasında sınırlandırılır. Bu sınırda literatürden birden çok esere atıf yapmak, akışı bozmadan mümkün olmayabilir. Dahası, bazı enstitüler özet içinde atıf istemez; bazıları ise “yazar–yıl” formatında çok sınırlı atıfa izin verir. Bu tablo, “kaynağa dayanan söylemi” terketmeyi gerektirmez; aksine parafraz ve kavramsal çerçeveye uygun, özlü atıf stratejileri zorunludur. Profesyonel destek, hangi kurumun hangi formatı talep ettiğini, nerede atfın gerekli nerede ise gereksiz olduğunu belirleyip öz–kanıt dengesini kurar.
Uygulamalı not: Özetin ilk iki cümlesinde alanın standart kabul edilmiş bulgularına genel atıf yapılabilir; ayrıntılı tartışma tezin gövde metninde kalır. Böylece özet nefes alır, ama etik çizgi korunur.
2) Kurumsal Yönergeler ve Dergi/Enstitü Politikaları
Kaynak gösterimi, kuruma göre değişir. Bazı kurumlar kesinlikle atıf istemez; bazıları maksimum 1–2 atıfa izin verir; bazıları ise sayı belirtmeden, “özet içinde sınırlı atıf” der. Özet yaptırma hizmetleri, teslim edilmesi planlanan kuruma ait kılavuzları satır satır inceleyerek şu sorulara yanıt verir:
-
Özet içinde atıf yasak mı, izinli ama sınırlı mı, serbest mi?
-
Atıf stili (APA, Chicago, IEEE, Vancouver vb.) özet için nasıl sadeleştirilecek?
-
Anahtar kelimeler ve özet aynı sayfadaysa, atıf karakter sayımını nasıl etkiler?
-
Çift dilli (TR–EN) özetlerde atıf biçimi aynı mı kalacak?
Mini kontrol listesi: Yönergelerde “abstract” bölümünde geçen “citations, references, footnotes” anahtar kelimelerini arayın. “Not permitted”, “limited”, “avoid” gibi işaretler sizi doğru politikaya götürür.
3) Atıfın Mantığı: Dayanak mı, Süs mü?
Kaynak göstermek, “bilgiye saygı” kadar savın dayanaklandırılmasıdır. Özet gibi kısa bir metinde atıf, yalnızca aşağıdaki durumlarda yer almalıdır:
-
Genel kabul bir bulgunun alan bağlamına oturtulması (örn. “metin madenciliği, son on yılda eğitim araştırmalarında yaygınlaştı”).
-
Metoda gerekçe (örn. “Vancouver stili klinik çalışmalarda özet atfını sınırlar; bu nedenle yöntem gerekçesi gövdeye taşınmıştır”).
-
Kavramsal çerçeve (örn. “Planlı davranış kuramı üzerinden model kuruldu”).
Kötü örnek: İkincil öneme sahip ve tartışmalı bir alt teze özetten atıfla alan açmak.
İyi örnek: Kısa, genel nitelikli, çatı bir bulguya tek atıf yapıp asıl bulgulara hızla geçmek.
4) Özet İçinde Atıf Yöntemleri: Yazar–Yıl, Nümerik ve Metinsiz Gönderme
-
Yazar–Yıl (APA, Harvard): “(Yazar, 2021)” biçimi özet akışını nispeten az bozar; en yaygın çözümdür.
-
Nümerik (IEEE, Vancouver): “[12]” gibi kısa referanslar yer kaplamayı azaltır; ancak kaynakça numaralarının özet içinde anlaşılabilirliği gövdeye bağımlıdır.
-
Metinsiz Gönderme: Atıfı hiç yazmadan “alan genel kabul” ifadeleriyle ilerlemek; yönerge atfı yasaklıyorsa tek seçenek budur. Bu stratejide genellemeler aşırıya kaçmamalı; tez gövdesinde ilgili kaynaklar açıkça listelenmelidir.
Profesyonel ipucu: Eğer kurumsal yönerge özet içinde atfı yasaklıyorsa, anahtar kavramları (kuram, yöntem adı) doğru, evrensel terminolojiyle yazmak; böylece okurun literatür bağlantısını kolayca kurmasını sağlamak en etik çözümdür.
5) Parafraz ve Özgünlük: Kısa Metinde Çifte Risk
Özette aşırı benzerlik (similarity) riski, kısıtlı kelime alanı nedeniyle artar. Parafraz yaparken:
-
Cümle iskeletini değiştirin, yalnızca eş anlamlılarla yetinmeyin.
-
Ön–arka plan ayarını değiştirin (yöntem/etki vurgusunun yerini değiştirin).
-
Terminoloji sabitlerini (kuram adları, yöntem isimleri) koruyun, ancak çevresindeki açıklamayı özgün kurun.
Uygulama örneği: “X ölçeği güvenilir bulunmuştur” → “X ölçeğiyle elde edilen ölçümlerde iç tutarlılık eşikleri karşılanmıştır (α≥.80).”
6) Alanlar Arası Farklılık: Sağlık, Mühendislik, Sosyal Bilimler
-
Sağlık Bilimleri: Vancouver/ICMJE ilkeleri uyarınca özetlerde atıf çoğunlukla çok sınırlıdır; klinik önem (etki büyüklüğü, CI) önceliklidir.
-
Mühendislik/BT: IEEE gibi nümerik atıf stillerinde, özet içinde referans genelde kullanılmaz; yöntemin adı ve karşılaştırma protokolü öne çıkar.
-
Sosyal Bilimler: APA/Harvard yazar–yıl, özet içinde tekil ve genel bir atıfla kabul görür; ancak çoğu enstitü atfsızözet talep eder.
Çıkarım: Profesyonel destek, alanınızın atıf kültürünü bilir ve özet akışını bu kültüre göre kurgular.
7) İki Dilli (TR–EN) Özetlerde Kaynak Tutarlılığı
Çift dilli özetlerde atıf politikası aynı olmalıdır. Türkçe özet atıfsız ise İngilizce özet de atıfsız kalır. Eğer tek, sınırlı bir yazar–yıl atfı verilecekse her iki dilde semantik eşdeğer cümleler kullanılmalıdır. Anahtar kelimeler de iki dilde hiyerarşik uyum gösterecek biçimde seçilmelidir.
Pratik şablon:
-
TR: “Çalışma, planlı davranış kuramı çerçevesinde …”
-
EN: “Guided by the Theory of Planned Behavior, this study …”
8) Sık Hatalar: Kaynakları Listeye Boğmak, Otomatik Atıfla Dolu Özetler
-
Listeleme: 3–5 cümlelik özet içinde arka arkaya 2–3 atıf devrikliği akışı öldürür.
-
Otomatik araç bağımlılığı: Atıfları otomatik bağlayan yazılımlar, özetin atıfsız olması gerektiği durumlarda “gölge atıf izi” bırakabilir.
-
Yanıltıcı genel atıf: Literatürde tartışmalı bir sav “genel kabul” gibi sunulmamalıdır.
Çözüm: Özetin “idari koşulları” (yönerge, boyut, dil) önce netleştirilir; atıf stratejisi buna göre belirlenir.
9) Etik Çerçeve: İntihalden Kaçınma ve Şeffaf Atıf
Özet yaptırma hizmetleri, yazar yerine yazmaz; özgün veriyi çarpıtmaz; yalnızca mevcut içeriği en iyi yoğunluk–akı–yönerge dengesine taşır. Etik ilkeler:
-
“Başkasının özetini” model olarak kullanırken bile cümle düzeyinde benzerlikten kaçınılır.
-
Zorunlu atıf durumlarında minimum ama yeterli atıf yapılır.
-
Öz/bulgu ilişkisi asla bozulmaz; atıf, iddiayı değil zemini tutar.
10) Atıf Gerektiren ve Gerektirmeyen Durumlar
Gerektiren:
-
Özgül bir teorinin doğrudan kullanımı.
-
Ölçek/araç adının literatürdeki orijinal kaynağına atıf ihtiyacı (özette çoğu kurum istemez; gövde metninde zorunludur).
-
Alanın tartışmalı bir bulgusunun genel kabul gibi sunulması.
Gerektirmeyen:
-
Çalışmanın kendi özgün bulguları.
-
Evrensel düzeyde bilinen, alan dışına taşmış basit gerçekler (örn. “Cronbach alfa iç tutarlılığı ölçer”).
-
Yöntem adının yalın anılması (örn. “karma yöntem tasarımı”).
11) Mikro Atıf Stratejileri: 1–2 İğne Deliği
Özet içinde tek atıf kullanılacaksa, yerleşim stratejik olmalıdır:
-
Giriş 2. cümle: Bağlam/boşluk ifadesini meşrulaştırmak.
-
Yöntem cümlesi: Model/kuram gerekçesini göstermek.
-
Bulgular: Normalde atıf gerekmez; ancak “karşılaştırmalı bilinen sonuçlarla” ilişki kuruluyorsa kısa bir gönderme yapılabilir.
Örnek: “Dijital yazma destek araçlarına ilginin arttığı bildirilmektedir (Yazar, 2022); bu çalışma …”
12) Yazar–Yıl mı Nümerik mi? Seçim Kriterleri
-
Karakter ekonomisi: Nümerik daha kısadır.
-
Okur dostluğu: Yazar–yıl, özet düzeyinde bağlamı açık eder.
-
Kurumsal bağlayıcılık: Sağlık/klinik alanlarda nümerik zorunlu olabilir.
Karar algoritması: “Kurumsal kural → Alan kültürü → Akışa etkisi → Karakter/kelime etkisi.”
13) Yazılım Araçları ve Otomasyonun Rolü
Profesyonel ekipler, atıf yönetimi için araçlar (Zotero, EndNote, Mendeley, LaTeX-BibTeX) kullanır. Ancak özetin manuel kontrolü şarttır. Neden?
-
Otomasyon, özet için yasaklanmış atıfı “refleks” olarak ekleyebilir.
-
Çift dilli özetlerde araç, diller arası eşdeğerliği gözetmez.
-
Karakter sayacı, atfın getirdiği yükü yanlış hesaplayabilir.
İpucu: Özet taslağını araçtan bağımsız bir metin dosyasında kurgulayın; sonra uygun yerde seçili atfı elle ekleyin.
14) Alan Bazlı Mikro Şablonlar (Uygulamalı)
Eğitim Bilimleri (atfsız/tek atıf olasılığı):
-
C1: Problem bağlamı (genel).
-
C2: Boşluk (gerekirse tek atıf).
-
C3: Amaç + yöntem (tek cümle).
-
C4: Temel bulgular (nicel/nitel).
-
C5: Kuramsal/pratik katkı + anahtar kelimelerle bitiş.
Mühendislik/BT (genelde atfsız):
-
C1: Teknik problem ve ölçek.
-
C2: Önerilen yöntem/algoritma.
-
C3: Kıyas protokolü (veri seti, metrik).
-
C4: Sonuçlar (sayısal kazanımlar).
-
C5: Uygulama/transfer potansiyeli.
Sağlık Bilimleri (çok sınırlı atıf):
-
C1: Klinik gereklilik.
-
C2: Tasarım (randomizasyon, örneklem, etik).
-
C3: Sonuç (etki büyüklüğü, CI).
-
C4: Klinik anlam, yan etki.
-
C5: Sınırlılık/öneri (1 cümle).
15) Anahtar Kelimeler ve Kaynak Şeffaflığı
Anahtar kelimeler, “atıfın yerine geçen” bir unsur değildir; ancak kaynak şeffaflığını destekler. Nasıl?
-
Literatürün baskın kavramlarını doğru terimlerle yazarsanız, okur ilgili kaynaklara kolayca ulaşır.
-
Anahtar kelime–özet uyumunu sağlayınca, atfın kısıtlandığı özetlerde literatür izine doğal bir kanal açılır.
Örnek: “Planlı davranış kuramı, öz-yeterlik, teknoloji kabulü, karma yöntem, yapısal eşitlik modellemesi.”
16) Örnek Olay 1 – Atıfsız Özet Zorunluluğu
Durum: Enstitü, özetlerde atfı yasaklıyor.
Sorun: Aday, literatür boşluğunu kanıtlamak istiyor.
Çözüm: Boşluk ifadesini kavramsal ve operasyonel düzeyde kurun, atfı gövdeye taşıyın:
“Dijital geribildirim araçlarının öğretimsel etkililiği farklı kademelerde çeşitlilik göstermektedir; bu çalışma …”
Sonuç: Özet akıcı kalır, etik çizgi korunur.
17) Örnek Olay 2 – Tek Atıfla Bağlamlama
Durum: Dergi, özet içinde sınırlı (en çok 1) yazar–yıl atfına izin veriyor.
Uygulama: İlk paragrafta tek atıfla kuramsal çerçeveye kapı aralanır:
“Öğretmenlerin teknolojiye yönelik davranışsal niyetleri, algılanan fayda ve öz-yeterlik gibi değişkenlerle ilişkilidir (Yazar, 2020).”
Sonuç: Atıf gereksiz çoğalmadan bağlama hizmet eder.
18) Örnek Olay 3 – Nümerik Stil ve Karakter Ekonomisi
Durum: IEEE/Vancouver zorunlu, özet kısıtlı.
Uygulama: “[1]” biçiminde tek referans, yöntem gerekçesine bağlanır:
“Semptom şiddeti skorlaması standardize bir protokolle yapılmıştır [1].”
Sonuç: Karakter tasarrufu sağlanır, akış bozulmaz.
19) Parafraz Atölyesi: 90 Kelimeden 55’e
Önce (90 kelime): Literatür özetleniyor, 3 yazar–yıl atfı var, amaç sona kalmış.
Sonra (55 kelime): Bağlam tek cümlede, amaç ve yöntem aynı cümlede; atıf (gerekliyse) tek yazar–yıl.
Teknik: Cümle birleştirme, art arda gelen atıfları gövdeye taşıma, soyutlamayı artırma.
20) Şeffaflık ve Gri Bölge: Hizmetin Rolünü Belirtmek
Bazı kurumlar, profesyonel dil düzenleme/özet desteğinin teşekkür bölümünde belirtilmesini ister. Bu, yazarlık devir teslimi değil; dil ve yapılandırma desteğinin şeffaf raporlanmasıdır. Özet yaptırma hizmeti, etik sınırları ihlal etmeden katkısını görünür kılabilir.
21) Benzerlik (Similarity) Yönetimi: Kısa Metinde Eşikler
Özet, tezle birlikte benzerlik taramasına girer. Kısa metinde %2–5’lik bir benzerlik bile dikkat çekebilir.
İpuçları:
-
Tez başlığındaki özgül ifadeler zaten eşleşecektir; değiştirilemez.
-
Literatür kökenli kalıp ifadelerden kaçının, gerekirse devrik yapı deneyin.
-
Sayısal bulgular değişmez; çevresindeki bağlam cümlelerini özgünleştirin.
22) Kaynak Yönetimi: Tez–Özet Eşleşmesi
Özette adı geçen kuram, yöntem, araç, veri seti tezin gövdesinde doğru kaynaklarla desteklenmelidir. Özetle gövde arasında “atıf kırığı” oluşmaması için:
-
Özetin son hâliyle tez gövdesinde geçen kaynaklar karşılaştırılır.
-
İsimlendirme ve tarih tutarlılığı (Yazar, yıl) kontrol edilir.
-
Nümerik stillerde referans numaralarıyla özetin bağı koparılır (özet numara içermiyorsa sorun yoktur).
23) Kısa İfadelerde Nötr Dil: Yanlı Atıftan Kaçınma
Özet, literatür tartışmasına girmez; bu yüzden yanlı dil risklidir: “X’in çalışmaları üstün kabul edilir” gibi cümleler özetten kaçınır. Gerekirse “önceki çalışmalar” gibi nötr formülasyon kullanılır; tartışma gövdeye bırakılır.
24) Editoryal İlkelere Uyum: Başlık, Anahtar Kelime, Özet Üçgeni
Atıf stratejisi; başlık ve anahtar kelime seçiminden kopuk olamaz. Başlıkta kuramsal bir vurgu varsa, özetin ilk cümlesi o vurguyu kısa ve atıfsız da olsa doğrulamalıdır. Anahtar kelimeler, aynı kavram ağını takip eder.
25) Kalite Güvencesi Protokolü (Hizmet Sağlayıcı Perspektifi)
-
Yönerge uyum taraması (atıf izni/yasak).
-
Alan kültürü kontrolü (klinik–mühendislik–sosyal bilimler).
-
Özet taslağı (atıfsız).
-
Minimal atıf senaryosu (izin varsa).
-
Benzerlik ve akış denetimi.
-
Anahtar kelime–başlık–özet eşleştirmesi.
-
TR–EN paralellik kontrolü (varsa).
26) Teslimat Şekilleri: Atıflı/Atıfsız Alternatifler
Profesyonel sunumda, öğrenciye iki dosya verilir:
-
A Sürümü (atfsız): Kurumsal yasak varsa veya editörün tercihi buysa.
-
B Sürümü (tek atıflı): İzinli kurumlar için.
Yazar, başvuru kurallarına göre sürümü seçer; kaynak yönetimi gövde metinde tamamlanır.
27) Ölçek, Veri Seti ve Protokol Adları: Atıfsız Düzlemde Dikkat
Atfın yasak olduğu özetlerde ölçek ve protokol adları salt ad düzeyinde kalır; orijinal kaynaklar tezde verilir.
Örnek: “Beck Depresyon Envanteri” ifadesi özetten çıkarılamaz; ancak “(Beck, 1961)” gibi bir gönderme, özet yasağı varsa kullanılmaz.
28) Nicel–Nitel Özetlerde Atıf Dengesi
Nicel tezler: Atıf genellikle gerekmez; amaç–yöntem–bulgu–etki zinciri sayısal göstergelerle yürür.
Nitel tezler: Kavramsal çerçeve önemlidir; tek atıfla kuramsal dayanak kısa biçimde anılabilir.
Karma: Atfı gerekçeye değil, tasarım tipine bağlamak (ör. “ardışık açıklayıcı tasarım”).
29) Yaygın Sorunlar ve Çözümleri (Hızlı Kılavuz)
-
Sorun: Kurum atfı yasaklıyor, ama öğrenci boşluk göstermek istiyor.
Çözüm: Boşluğu kavramsal/genel düzeyde kur; gövdeye referans ver. -
Sorun: Çift dilli özetler tutarsız.
Çözüm: Ana mesajları numarala; iki dilde aynı mesaj akışını koru. -
Sorun: Benzerlik yüksek.
Çözüm: Cümle iskeletini değiştir, sayısal veriyi çevreleyen bağlamı özgünleştir.
30) Uygulamalı Şablonlar (Kısa Kalıplar)
Atıfsız Giriş (Sosyal Bilimler):
“Bu çalışma, … alanında … boşluğunu ele alarak … amacıyla tasarlanmıştır.”
Tek Atıflı Giriş (APA):
“Teknoloji kabulü, niyet ve davranış arasında aracılık ilişkiler barındırır (Yazar, 2020). Bu çalışma …”
Nümerik Gerekçe (Vancouver/IEEE):
“Ölçüm protokolü standartlaştırılmış yaklaşımı izler [1]. Bu çerçevede …”
31) Denetim Araçları: Karakter–Atıf–Anahtar Kelime
-
Karakter/kelime sayacı: Atıf eklenince tekrar ölçün.
-
Anahtar kelime dengelemesi: Anahtar kelimeler, özetin kavram haritasıyla uyumlu mu?
-
Okunabilirlik: 18–24 kelime ortalaması, bağlaç dengesi, tekrar trigram kontrolü.
32) Son Okuma: “Dayanak Var mı?” Testi
Özeti bitirdiğinizde şu üç soruya yanıt verin:
-
Problem bağlamı kanıta dayalı bir zemine oturtulmuş mu (atıfsız bile olsa kavramsal netlik)?
-
Amaç–yöntem–bulgu–etki zinciri kopuksuz mu?
-
Kurumun atıf politikası ihlal edilmeden yazıldı mı?
Sonuç: Az Sözcükte Tam Dürüstlük
Tez özeti, kısa bir vitrin metninden fazlasıdır; akademik dürüstlüğün ve yöntemsel titizliğin ilk taahhüdüdür. Özet yaptırma hizmetleri, kaynak gösterimi konusunda kurumsal yönergelere, alan kültürüne ve etik ilkelere uygun en az müdahale, en yüksek netlik prensibiyle çalışır. Atfın yasak olduğu durumlarda kavramsal doğruluk ve anahtar kelime stratejisi; sınırlı atfın izinli olduğu durumlarda tek, isabetli bir gönderme; nümerik stillerde ise karakter ekonomisiyle akışı bozmayan işaretlemeler tercih edilir. Nihayetinde amaç, araştırmanın özgün değerini net ve ikna edici biçimde aktarmaktır: Özet, tezin “sözüne sadakatini” kanıtlamalı; neyi, neden ve nasıl yaptığınızı, dayanağıyla birlikte, en kısa yoldan göstermelidir.