Tez özeti, sadece bir metnin kısa hali değildir; aynı zamanda araştırmacının bilimsel düşünme biçimini, terminolojiye hâkimiyetini ve akademik yazım becerisini dışa yansıttığı en kritik metinlerden biridir. Bu nedenle kullanılan dil ve terim seçimi, bir özetin bilimsel gücünü doğrudan etkiler. Uygun olmayan dil ve kavram kullanımı, tez özeti ne kadar içerik olarak doğru olursa olsun akademik niteliği düşürür.
Bu yazıda, tez özeti yazdırırken ya da bireysel olarak yazarken doğru terminolojiyi ve dili nasıl seçeceğinizi detaylı biçimde ele alacağız. Akademik düzeye uygun bir dil yapısı kurmak ve terimleri etkili biçimde kullanmak için izlenmesi gereken stratejileri açıklayacağız.
1. Tez Özeti Yazımında Neden Dil ve Terminoloji Bu Kadar Önemlidir?
-
Bilimsel temsil gücü sağlar.
Yanlış veya genel geçer ifadeler metnin akademik duruşunu zayıflatır. -
Okuyucunun güvenini artırır.
Terimlerin yerinde kullanımı, araştırmacının konuya hâkimiyetini gösterir. -
Özeti anlaşılır ve profesyonel hale getirir.
Akademik bir dil, sade ama teknik bir üslupla kurulur. -
Yayına uygunluk açısından belirleyicidir.
Akademik dergiler ve tez değerlendirme kurulları dil yeterliliğini ciddi ölçüt olarak görür.
2. Doğru Dil Seçimi Nasıl Yapılır?
1. Akademik ama sade bir üslup tercih edin
Yaygın bir yanlış: Akademik yazım = karmaşık ve süslü dil.
Doğrusu: Akademik yazım = teknik, sade ve doğrudan dil.
Yanlış: Bu çalışmada, son derece karmaşık ilişkiler muazzam biçimde incelenmiştir.
Doğru: Bu çalışma, değişkenler arasındaki ilişkileri sistematik biçimde analiz etmeyi amaçlamaktadır.
2. Öznel ifadelerden kaçının
Tez özeti kişisel görüş içermemelidir.
Yanlış: Araştırma süreci oldukça ilgi çekici ve öğretici olmuştur.
Doğru: Araştırma süreci, belirlenen yöntem doğrultusunda sistematik biçimde yürütülmüştür.
3. Gereksiz sıfat ve zarflardan uzak durun
Yanlış: Çok önemli sonuçlara ulaşılmıştır.
Doğru: Bulgular, X ve Y değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir (p<.05).
4. Edilgen yapı ile anlatımı dengeleyin
Edilgen yapı, akademik yazımda tercih edilir ancak aşırı kullanımı metni boğar.
Dengeli kullanım örneği:
Veriler analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, X değişkeninin Y üzerindeki etkisini göstermektedir.
3. Tez Özetinde Doğru Terminoloji Kullanımı
1. Alanınıza özgü terimleri bilinçli kullanın
Sosyoloji, eğitim bilimleri, mühendislik, psikoloji gibi her disiplinin kendi teknik dili vardır. Bu terimleri metne entegre ederken:
-
Tanımı bilmeden kullanmayın
-
Terimi ilk kez kullanıyorsanız, gerekirse çok kısa açıklayın
-
Alan dışı bir kavramı rastgele cümleye yerleştirmeyin
2. Terimleri bağlam içinde kullanın
Yanlış: Öğrenciler arasında meta-bilişsel farklar gözlenmiştir.
Doğru: Öğrencilerin meta-bilişsel farkındalık düzeyleri, öğrenme stratejileri ile ilişkilendirilmiştir.
3. Tutarlı terim seçimi yapın
Bir terimi farklı biçimlerde tekrar kullanmak kafa karışıklığı yaratır.
Yanlış: Katılımcılar / örneklem / bireyler
Doğru: Katılımcılar (tüm metin boyunca aynı terimi kullanın)
4. Tez Özeti Yazdırırken Dile Dair Belirtilmesi Gereken Talepler
Profesyonel destek alırken yazardan şu unsurlar istenmelidir:
-
Teknik terimler akademik bağlama uygun biçimde kullanılmalı
-
Kişisel ifadelerden kaçınılmalı
-
Cümlelerde sade ve doğrudan dil tercih edilmeli
-
Sıfatlar ve süslü anlatımlar azaltılmalı
-
Alanla uyumlu terim listesi üzerinden metin kontrol edilmeli
-
Tüm metin boyunca terim tutarlılığı sağlanmalı
Bu şekilde verilen talimatlarla elde edilen metin, yalnızca içeriksel değil, dilsel olarak da akademik kaliteye ulaşır.
5. Terimlerin Doğru Kullanımı İçin Pratik Öneriler
Uygulama | Açıklama |
---|---|
Alan sözlüklerinden terim kontrolü | Disiplininize ait güvenilir kaynaklardan yararlanın |
Literatür taramasından alıntı terim takibi | Konunuzla ilgili yüksek lisans/doktora tezlerinden terminoloji edinimi sağlayın |
Kendi danışmanınızın metin dilini inceleyin | Akademik yazım dili örnek alınabilir |
Kendi terim listenizi oluşturun | Sık kullandığınız kavramları sabitleyerek tutarlılık sağlayın |
6. Örnek Cümlelerde Terminoloji ve Dil Farkı
Yetersiz: Bu araştırma, önemli birtakım sonuçlar sunmuştur.
İdeal: Araştırma, öğrencilerin akademik motivasyon düzeylerinin başarıyla pozitif yönde ilişkili olduğunu ortaya koymuştur.
Yetersiz: Bu çalışma bazı konulara ışık tutmuştur.
İdeal: Bulgular, eğitimde bireysel farkların öğrenme süreçlerini etkilediğini göstermektedir.
Tez özeti, bir araştırmanın akademik vitriniyse, bu vitrinin dili ve kullandığı kavramlar da onun parlaklığıdır. Yanlış, belirsiz veya özensiz terim kullanımı; ne kadar güçlü bir çalışma yapılmış olursa olsun, dışarıya yetersizlik izlenimi verir. Oysa bilimsel terimlerin doğru bağlamda, sade ve anlamlı bir yapıyla kullanılması; araştırmacının konuya olan hâkimiyetini ve akademik olgunluğunu yansıtır.
Bu yazıda sunduğumuz stratejilerle, tez özetinizi yazarken ya da yazdırırken dil ve terminoloji konusuna dikkat ederek metninizin değerini belirgin biçimde artırabilirsiniz. Akademik dil; karmaşık değil, bilinçli ve etkili olandır. Terimler ise süs değil, taşıyıcı unsurlardır. Doğru kullanıldıklarında yalnızca anlatımı değil, bilimsel etkiyi de güçlendirirler.