Tez özeti, araştırmanın amaç–yöntem–bulgu–katkı iskeletini tek paragraf ya da en fazla iki paragrafta kristalize eder. Bu denli dar bir hacimde, okurun zihninde tek bir, kesintisiz anlatı akışı oluşturmak; dilbilgisi doğruluğundan çok daha fazlasını, yani anlatım bütünlüğünü gerektirir. Anlatım bütünlüğü (coherence & cohesion), cümlelerin sadece doğru bağlanması değil, her cümlenin bir önceki ve bir sonraki cümleyi mantıksal, anlamsal ve retorik olarak taşımasıdemektir.
“Özet yaptırma hizmeti”, anlatım bütünlüğünü ölçülebilir, tekrarlanabilir bir kalite boyutu hâline getirir: kip ve zaman uyumu, terim/kavram tekilleştirmesi, bağlaç ekonomisi, gönderge netliği (deixis), konu sürekliliği (topic continuity), metrik/tema dizilimi, başlık–özet–anahtar kelime üçgeninde semantik hizalama ve iki dilli (TR–EN) paralellik yönetimi. Bu yazı, tez özetinde anlatım bütünlüğünü kurmak için 15+ alt başlıkta kapsamlı bir uygulama rehberi sunar; her bölüm, örnek dönüşümler, mini atölyeler, kontrol listeleri ve vaka analizleriyle desteklenmiştir.
1) Anlatım Bütünlüğünün Tanımı: Coherence ≠ Cohesion
-
Cohesion (bağlaşıklık): Yüzeysel bağlar; bağlaçlar, zamirler, yinelemeler, eşdeğer adlandırmalar.
-
Coherence (tutarlılık): Derin bağlar; fikirler arası mantık, hedef okur ve mecra bağlamında “neden–sonuç” sürekliliği.
Tez özeti için amaç: Bağlaç yığmadan mantıksal süreklilik sağlamak; yüzeysel bağlar (cohesion) yalnız akışı parlatır, asıl omurga fikir dizilimidir.
Kontrol listesi:
[ ] Her cümle öncekinin sonucu/temeli mi?
[ ] Paragraf, tek cümleyle özetlenebiliyor mu?
[ ] Okur, ilk 8–10 saniyede “ne–nasıl–ne buldu–ne işe yarar”ı görüyor mu?
2) “Bir Cümle, Bir İş” İlkesinin Bütünlüğe Etkisi
Anlatım bütünlüğünün düşmanı çok işlevli cümlelerdir.
Dönüşüm örneği:
-
Önce: “Amaçlandığı üzere model test edilmiş ve anlamlı sonuçlar elde edilmiştir; böylelikle uygulama alanına katkısı bulunmaktadır.”
-
Sonra: “Amaç, modeli test etmektir. Model test edildi ve anlamlı sonuçlar elde edildi. Bulgular, uygulamaya katkı sunar.”
Etki: Anlam birimleri netleşir; cümle-paragraf ilişkisi şeffaflaşır.
3) Konu Sürekliliği (Topic Continuity): Ana İzleği Kaybetmemek
Özette konu zinciri; Problem → Amaç → Yöntem → Bulgular → Etki/Sınırlılık sırasını kırmadan ilerlemelidir.
Teknik:
-
Cümle başlarını konu odağı ile başlatın (“Bu çalışma…”, “Önerilen model…”, “Bulgular…”).
-
Konu değişimi gerekiyorsa “Bu kez/Ardından/Buna göre” yerine doğrudan adlandırın (“Yöntem olarak…”, “Bulgularda…”).
4) Kip ve Zaman Uyumu: Ritmi Bozmadan Anlatmak
-
Bağlam/literatür gerçeği: Geniş zaman (görülür, gerektirir).
-
Sizin eyleminiz ve bulgularınız: Geçmiş zaman (uygulandı, elde edildi).
-
Genelleme/katkı: Geniş zaman (sağlar, uygulanabilir).
Hata örneği: Giriş geniş → yöntem geniş → bulgu şimdiki → katkı geçmiş.
Çözüm: “geniş → geçmiş → geniş” ritmine kilit.
5) Terim/Kavram Tekilleştirmesi: Tek Kavrama Tek İsim
Aynı kavrama farklı adlar (benimseme/kabul/adopsiyon) bütünlüğü bozar.
Kural: İlk geçişte terim + kısaltma: “Yapısal Eşitlik Modellemesi (YEM)”. Devamında yalnız “YEM”.
İki dilli eşleştirme: “iç tutarlılık katsayısı ↔ Cronbach’s alpha”; metin boyunca bire bir eşleşme.
6) Gönderge Netliği (Deixis): “Bu/Söz konusu” Kime Dönüyor?
“Bu”, “söz konusu”, “bunlar” gibi zamirlerin referansı bir önceki cümlenin sonundaki açık ad olmalı.
Dönüşüm: “Bu sonuçlar…” yerine “Model kıyaslamasından elde edilen sonuçlar, …”.
Fayda: Zihin içi geri–ileri sıçramalar azalır, süreklilik artar.
7) Bağlaç Ekonomisi: Az Bağlaç, Çok Akış
Kılavuz: Paragraf başına 1 ana bağlaç, cümle içinde en fazla 1 ikincil bağ.
Parlatıcılar: “Dolayısıyla” (etki/sonuçta), “ancak” (karşıtlıkta), “ayrıca” (ekleme).
Kaçınılacak: “Ancak bununla birlikte ayrıca”—yığılma akışı ağırlaştırır.
8) Arka Plan Ekonomisi: Bütünlük İçin Yer Açmak
Arka plan = 1–2 cümle. Literatür özeti gövdeye aittir.
Şablon: “X bağlamında Y sorun olmaya devam etmektedir. Bu çalışma, Z’yi amaçlar.” → Arkasından doğrudan yöntem.
9) Metrik/Tematik Dizilim: Kanıtı Doğru Yere Yerleştirmek
Bulgular etki cümlesinden hemen önce görünür olmalı.
-
Sağlık: d ve %95 CI tek cümlede; klinik anlamı izleyen cümlede.
-
BT/AI: doğruluk–F1/AUC–süre tek cümlede; benchmark protokolü yan tümcede.
-
Eğitim: β katsayıları + iki tema + κ (kodlayıcı uyumu).
Etki: Okur, sayı–anlam–uygulama zincirini kesintisiz izler.
10) Başlık–Özet–Anahtar Kelime Üçgeni: Semantik Kilit
Başlıktaki terimler özette erken görünmeli; anahtar kelimeler genel→özel→yöntem/metrik hiyerarşisini izlemeli.
Bütünlük etkisi: Başlık vaat eder, özet bunu gösterir, anahtar kelimeler keşfi kolaylaştırır.
11) İki Dilli Paralellik: “Çeviri” Değil “Eşdeğer Yazım”
TR özetteki M1–M4 (amaç, yöntem, bulgu, etki) mesaj sırası EN özette bire bir korunur.
Uygulama: Önce TR’de mesaj listesini çıkarın; EN’de aynı sırayı izleyin; terimleri sözlükle eşleyin.
Risk: EN’de farklı metrik/tema vermek paralelliği bozar.
12) Okunabilirlik Metrikleri ile Bütünlüğü Ölçmek
-
Ortalama cümle uzunluğu: 18–24 sözcük
-
30+ sözcüklü cümle oranı: <%10
-
Trigram tekrar yoğunluğu: düşük
-
Pasif/etken dengesi: alana göre (klinikte pasif, BT’de etken eğilimli)
Raporlama: v1–vFinal okunabilirlik karşılaştırması; bütünlük, ölçülebilir hâle gelir.
13) Benzerlik (Similarity) ve Bütünlük: Kısa Metinde İki Risk, Tek Çözüm
Kısa metinde kalıp cümle kullanımı benzerliği yükseltir, anlatım bütünlüğünü de zedeler.
Teknikler:
-
Cümle iskeletini değiştir; nominalizasyonu azalt (“gerçekleştirilmiştir” → “yapıldı”).
-
Sayıları koru, çevre dilini özgünleştir.
Sonuç: Hem özgünlük hem bütünlük aynı hamlede iyileşir.
14) “Bir Paragraf, Bir Nefes”: Tek Paragraf Mimarisini Kurmak
Birçok enstitü tek paragraf özeti ister.
Sıralama: C1–C2 (bağlam+amaç) → C3 (yöntem) → C4–C5 (bulgular) → C6 (etki/sınırlılık).
İpucu: Cümle başlıkları görünmez biçimde yerleştirin (amaç/yöntem/bulgu/etki sözcükleri).
15) Disiplinlere Göre Bütünlük Şablonları
15.1 Klinik/sağlık
-
Giriş: Klinik gereklilik/boşluk (1 cümle)
-
Amaç (1 cümle)
-
Tasarım/örneklem (1 cümle)
-
Sonuç: d + %95 CI + klinik anlam (1 cümle)
-
Kapanış: Tek cümle sınırlılık + öneri
15.2 Mühendislik/BT/AI
-
Giriş: Teknik problem ölçeği
-
Yöntem: Önerilen algoritma (tek cümle)
-
Bulgular: doğruluk–F1/AUC–süre (tek cümle)
-
Etki: Uygulama/transfer potansiyeli
15.3 Eğitim/Sosyal
-
Giriş: Kuram/bağlam + boşluk
-
Amaç + tasarım (nicel/nitel/karma)
-
Bulgular: β + iki tema + κ
-
Etki: Politika/uygulama + sınırlılık
16) Uygulamalı Mini Atölye – 180’den 120’ye, Bütünlüğü Bozmadan
Önce: 4 cümle literatür; amaç sonda; yöntem parçalı; metrik yok; öznel kapanış.
Sonra:
“Bu çalışma, X bağlamındaki Y boşluğunu ele alarak Z’yi amaçlar. N katılımcı/veri seti üzerinde [tasarım/benchmark] uygulanmıştır. Doğruluk %2,1, F1 %1,4 artmıştır (p<.05); nitel analizde iki tema (A/B) belirlenmiştir (κ=0,81). Bulgular, [hedef saha] uygulamalarında maliyet ve zaman kazancına katkı sağlar. Örneklem tek merkezle sınırlıdır; çok merkezli çalışmalar önerilir.”
Kazanım: Mesaj zinciri kesintisiz; sayılar etki cümlesinden hemen önce; kapanış dürüst.
17) Vaka 1 – Eğitim Bilimleri (Karma Yöntem, Bütünlük Kopması)
Sorun: Amaç üçüncü cümlede; temalar isimlendirilmiyor; κ yok.
Müdahale: Amaç ilk cümle; “ardışık açıklayıcı tasarım” tek cümle; β + tema adları + κ aynı cümlede; etki/sınırlılık kapanışta.
Sonuç: Konu sürekliliği sağlandı; okur izlek kaybetmedi.
18) Vaka 2 – BT/AI (Benchmark Yığılması)
Sorun: Üç metrik + iki veri seti + protokol; cümleler uzuyor, bağlaçlar çoğalıyor.
Müdahale: Doğruluk–F1–süre üçlüsünü tek cümle; veri setleri “orta ölçekli/kurumsal” diye bağlam; protokol yan tümcede.
Sonuç: Akış hızlandı; bütünlük güçlendi.
19) Vaka 3 – Sağlık Bilimleri (Atıf Yasağı, CI Zorunluluğu)
Sorun: Girişte iki yazar–yıl atfı; CI yok; sonuç cümlesi öznel.
Müdahale: Atıflar çıkarıldı; d ve %95 CI eklendi; klinik anlam tek cümlede; sınırlılık dürüstçe belirtildi.
Sonuç: Kural uyumu + kanıt temelli akış; bütünlük kesintisiz.
20) Bağlaç ve Noktalama: Mikro Düzeyde Bütünlük
-
Noktalı virgül (;): kıyas yoğun cümlede (“%2,1 doğruluk; %1,4 F1”).
-
Türkçe ondalık: “%2,1”.
-
“Ve/veya” zincirleri: böl; ayrı cümle yap.
Amaç: Gözün takılmadan ilerlediği ritmik bir akış.
21) Dizinlenebilirlik ve Bütünlük: MeSH/ERIC ile Uyum
Anahtar kelimeleri alan sözlükleriyle hizalamak (MeSH, ERIC) okurun arama izlerini metinle uyumlu kılar; semantik bütünlük yalnız metin içinde değil, okur–platform ilişkisinde de kurulur.
22) Sınırlılık Cümlesi: Dürüstlük Bütünlüğün Parçasıdır
Şablon: “Örneklem tek merkezle sınırlıdır; çok merkezli çalışmalar önerilir.”
Neden: Dürüst kapanış, anlatıyı inandırıcı kılar; retorik şişkinlik bütünlüğü bozar.
23) Sürümleme ve Değişiklik Günlüğü: Bütünlüğü Belgelendirmek
-
v1: İskelet ve konu zinciri
-
v2: Metrik/tema yerleşimi
-
v3: Kip/bağlaç/gönderge parlatma
-
vFinal: TR–EN paralellik ve biçimsel hizalama
Changelog: “Ne değişti? Neden? Etkisi?” Bütünlük, süreçle görünür olur.
24) Okur Testi: “10 Saniye Kuralı”
İlk 10 saniyede okur, tek cümleyle şu sentezi çıkarabilmeli:
“Çalışma şunu amaçladı, şu şekilde yaptı, şu sonuçları buldu, şu etkiyi sağlar.”
Testte başarısızsa: Arka planı kısaltın, metrikleri etki öncesine taşıyın, kip/terim/bağlaçları sadeleştirin.
25) Kriz Senaryosu: Kelime Sınırı Aniden Düşürüldü
Plan:
-
Çıkarma: Arka plan cümlelerini tek cümleye indir.
-
Birleştirme: Amaç + yöntem tek cümlede.
-
Sayısallaştırma: 2 metrik/tema.
-
Dürüst kapanış: tek cümle sınırlılık.
Bütünlük hedefi: Mesaj zincirini bozmadan hacme uyum.
26) “Önce–Sonra” Bütünlük Sentezi (150 → 120 kelime)
Önce:
Girişte uzun literatür; amaç üçüncü cümlede; yöntem parçalı; sonuçlar sıfatlarla; kapanışta genellemeler.
Sonra:
“Bu çalışma, X bağlamındaki Y boşluğunu ele alarak Z’yi amaçlar. N katılımcı/veri seti üzerinde [tasarım/benchmark] uygulanmıştır. Doğruluk %2,1, F1 %1,4 artmıştır (p<.05); nitel analizde iki tema (A/B) belirlenmiştir (κ=0,81). Bulgular, [saha] uygulamalarında maliyet ve zaman kazancına katkı sağlar. Örneklem tek merkezle sınırlıdır; çok merkezli çalışmalar önerilir.”
Analiz: Konu zinciri kırılmadı; kanıt–etki ardışıklığı korundu; kip/terim/bağlaç uyumu sağlandı.
27) Son Cep Listesi (Pocket) – Anlatım Bütünlüğü Hız Kontrolü
-
Problem–amaç ilk 2 cümlede mi?
-
Yöntem tek cümlede mi?
-
2–3 metrik/tema etki cümlesinden hemen önce mi?
-
Kip ritmi: geniş → geçmiş → geniş mi?
-
Terim/kısaltma tekilleşti mi?
-
Zamir referansları açık mı?
-
Bağlaçlar ekonomik mi (paragraf başına 1 ana)?
-
Başlık–özet–anahtar kelime üçgeni hizalı mı?
-
TR–EN mesaj paralelliği sağlandı mı?
-
Okunabilirlik/benzerlik hedefte mi?
Sonuç: Bütünlük, Kısa Metnin “Görünmez Gücü”dür
Anlatım bütünlüğü, tez özetinin tek bakışta anlaşılmasını sağlayan görünmez omurgadır. Yalnızca bağlaçlarla değil, doğru mesaj sırası, kip ve zaman disiplini, terim tekilleştirmesi, gönderge netliği, kanıtın doğru konumlandırılmasıve iki dilli paralellik ile kurulur. Özet yaptırma hizmeti, bu omurgayı sürece dönüştürür: ölçer, gerekçelendirir, sürümleyerek belgelendirir. Sonuçta ortaya çıkan metin; hakem ve editörün beklentilerini ilk 8–10 saniyede karşılayan, veriyle ikna eden, etik olarak şeffaf ve bir nefeste okunan bir vitrindir. Kısa metinde büyük etki, bütünlüklemümkündür.