Tez özeti; araştırmanın amaç–yöntem–bulgu–katkı zincirini 200–300 (kimi kurumlarda 300–500) kelimelik bir vitrinde sergiler. Bu vitrinin parlak yüzü dil ve üsluptur; ancak mesele yalnızca estetik değil, stratejik bir tercih meselesidir: Hangi kip ve ritimle konuşacağız? Ne kadar teknikleşeceğiz? Etkiyi nasıl söyleyeceğiz? “Özet yaptırma” yaklaşımı, dil–üslup kararlarını tesadüfe bırakmaz; hedef okur, mecra yönergesi, alanın ikna para birimi, iki dilli paralellik, etik–atıf kısıtları ve okunabilirlik/benzerlik ölçütleriyle kalibre eder.
1) Üslup Haritası: Nezaketli Nesnellik + Kanıta Dayalı Yalınlık
İlke: Üslup, hem bilimsel nesnellik hem de okur dostu yalınlık üretmelidir.
-
Kaçınılacaklar: “çarpıcı, devrimsel, benzersiz” gibi abartılı sıfatlar.
-
Tercih edilecekler: “%2,1 artış”, “d=0,45”, “κ=0,81”, “β=0,32 (p<.05)”.
Cep cümle: İddia → sayı/tema → bağlam → etki.
Kazanç: Retorik şişkinlik yerine ölçülebilir ikna.
2) Kip ve Zaman Dizilimi: Geniş → Geçmiş → Geniş
Tez özetinde ritim, anlam kadar güven üretir.
-
Giriş/Alan Gerçeği: Geniş zaman (“gerektirir”, “görülür”).
-
Sizin Eyleminiz/Bulgular: Geçmiş zaman (“uygulandı”, “arttı”).
-
Etki/Genelleme: Geniş zaman (“katkı sunar”, “uygulanabilir”).
Hız testi: Paragraf boyunca kip sekansı kırıldı mı? Kırılıyorsa okur ritmi bozulur.
3) Üslup Düzeyi: Üst-Öğrenim Okuruna Netlik
Özet okuru çoğunlukla alan içi uzman veya editördür; ama zaman kısıtlıdır.
-
Sıkıştırılmış tekniklik: Terim doğru, cümle ekonomik.
-
Aşırı jargondan kaçın: Terim + mini bağlam (tek yan tümce) idealdir.
Örnek: “Ardışık açıklayıcı tasarım” demek yetmez; “nicel bulguları nitel tema ile yorumlayan ardışık açıklayıcı tasarım” tek cümlede netleştirir.
4) Terim Standardizasyonu: Tek Kavrama Tek İsim
“Benimseme/kabul/adopsiyon” üçlemesi üslup dağınıklığıdır.
-
Kural: İlk geçişte tam ad + kısaltma: “Yapısal Eşitlik Modellemesi (YEM)”. Sonrasında yalnız “YEM”.
-
İki Dilli Eşleşme: “iç tutarlılık katsayısı ↔ Cronbach’s alpha”, “açıklayıcı faktör analizi ↔ EFA”.
Sonuç: Anlamsal netlik ve iki dilli paralellik güçlenir.
5) Bağlaç Ekonomisi: Az, Ama Doğru Yerde
Bağlaç bolluğu akışı ağırlaştırır.
-
Paragraf başına 1 ana bağlaç (“dolayısıyla/ancak/ayrıca”).
-
Cümle başına en fazla 1 ikincil bağlaç.
Dönüşüm: “Ancak bununla birlikte ayrıca” → “Ancak”.
Etki: Üslup sıkılaşır, okuma hızlanır.
6) Cümle Uzunluğu ve Ritmi: Okunabilirliğin Üslup Hali
-
Ortalama cümle uzunluğu 18–24 sözcük.
-
30+ sözcüklü cümle oranı <%10.
-
Trigram tekrar (“bu çalışma …”) düşük yoğunlukta.
Üslup yararı: Kısa–orta uzunlukta ritmik cümleler, yoğun içeriği taşır.
7) Sayıları Dile Gömme: “Sayı + Bağlam + Anlam”
Doğru: “Model doğruluğu %2,1; F1 skoru %1,4 arttı (N=10).”
Yanlış: “Dikkate değer iyileşme görüldü.”
Not: Sayı tek başına ikna etmez; nerede, kime, nasıl fayda sağladığını izleyen cümlede söyleyin.
8) Arka Plan Ekonomisi: Üslubun Görünmez Gücü
Literatürün ayrıntısı gövdeye; özette 1–2 cümle bağlam yeter.
Şablon: “X bağlamında Y sorun sürmektedir. Bu çalışma Z’yi amaçlar.”
Kâr: Hacim doğrudan yönteme, bulgulara ve etkiye ayrılır.
9) Atıf Dili: Minimalizm + Etik
Birçok kurum özette atfı yasaklar; bazıları tek atıfa izin verir.
-
Yasaksa: Kavramları terminolojik doğrulukla verin, kaynak gövdeye.
-
İzinliyse: Tek ve stratejik atıf (giriş 2. cümle ya da yöntem gerekçesi).
Üslup ilkesi: Atıf, anlatımın değil, gerekçenin aracıdır.
10) Pasif/Etken Denge: Disipline Göre Üslup
-
Klinik/sağlık: Pasif eğilimli, temkinli üslup (“uygulandı”, “elde edildi”).
-
Mühendislik/BT: Etken eğilimli, doğrudan üslup (“ölçtük”, “karşılaştırdık”).
-
Eğitim/Sosyal: Denge; anlatısal netlik + ölçülebilirlik.
Kural: Tek metinde karışık kip/edilgenlik üslubu bozmaz; ama tutarlı şablon gerekir.
11) Anahtar Kelime Üslubu: Hiyerarşi ve Dürüstlük
Anahtar kelimeler, başlık–özet kavram ağıyla hiyerarşik hizalı olmalı:
-
3 genel (alan/tema) + 2 özel bağlam (örneklem/uygulama) + 1 yöntem/metrik.
Uyarı: Trafik için yanıltıcı anahtar kelime etik dışıdır; üslup güvenini zedeler.
12) İki Dilli Üslup Paralelliği: “Çeviri” Değil “Eşdeğer Yazım”
-
Türkçe özetteki M1–M4 (amaç, yöntem, bulgu, etki) İngilizce’de aynı sırada.
-
Kip/ton karşılıkları doğru eşlenir: TR’de “arttı” → EN’de “increased/has increased”.
-
Terimler, sözlükle sabitlenir; üslup kayması engellenir.
Etki: Hakem ve dizinlerde güven.
13) Gönderge Netliği: “Bu”, “Söz konusu” Kime Dönüyor?
Zamirler üslup akışını hızlandırır; belirsizlik akışı bozar.
Taktik: “Bu sonuçlar” yerine “model kıyaslamasından elde edilen sonuçlar” gibi açık referans kullanın.
Fayda: Zihin içi geri–ileri sıçrama azalır.
14) Jargon ve Tanımlayıcı Yan Tümce: “Kısa Parantez” Kuralı
Teknik terimin hemen yanına bir yan tümce ile kısa tanımlama ekleyin; paragrafa ikinci bir cümle kadar yük bindirmeden üslubu berraklaştırın.
Örnek: “MCID (klinik açıdan anlamlı en küçük değişim)”—tek kullanım, sonra sade ilerleyin.
15) Üslup ve Benzerlik (Similarity): Şablon Cümle Tuzakları
Kısa metinde kalıp cümleler (örn. “Bu çalışma X’i amaçlamaktadır.”) benzerliği artırır.
Üslup çözümü:
-
Cümle iskeletini dönüştürün (“Amaç, X’tir.”).
-
Nominalizasyonu azaltın (“gerçekleştirilmiştir” → “yapıldı”).
-
Aynı veriyi farklı sözdizimiyle ifade edin.
Kazanım: Hem özgünlük hem üslup tazeliği.
16) Disiplin Bazlı Üslup Şablonları
16.1 Klinik/sağlık
-
Ton: Temkinli, olgusal, yan etki ve CI görünürlüğü.
-
Cümle: “d=0,45; %95 CI [0,21–0,69], klinik anlam eşiğini (MCID) aşıyor.”
-
Kapanış: Tek cümle sınırlılık + uygulanabilir öneri.
16.2 Mühendislik/BT/AI
-
Ton: Karşılaştırmalı, ölçü odaklı, etken kip.
-
Cümle: “Doğruluk %2,1; F1 %1,4 artarken süre %8 azaldı.”
-
Kapanış: Uygulama/ölçeklenebilirlik vurgusu.
16.3 Eğitim/Sosyal
-
Ton: Anlatısal netlik + ölçülebilirlik dengesi.
-
Cümle: “β=0,32 (p<.05); tema–1 ve tema–2 belirdi (κ=0,81).”
-
Kapanış: Politika/uygulama etkisi.
17) “Bir Cümle, Bir İş” Mikro Atölyesi
Önce (tek cümlede çok iş):
“Amaçlandığı üzere model test edilmiş ve anlamlı sonuçlar elde edilmiştir; bu sonuçlar birçok farklı koşulda doğrulanmış olup uygulama alanına katkısı bulunmaktadır.”
Sonra (üç kısa cümle):
“Amaç, modeli test etmektir. Model test edildi ve anlamlı sonuçlar verildi. Bulgular, farklı koşullarda doğrulanarak uygulamaya katkı sunar.”
Üslup etkisi: Ritim↑, netlik↑, benzerlik↓.
18) Başlık–Özet–Anahtar Kelime Üçgeni: Üslubun Dış Çerçevesi
Başlıktaki kavramlar ilk 2 cümlede görünmeli; anahtar kelimeler aynı ağın rayları olmalı.
Kontrol listesi:
-
Başlık terimleri özette erken mi?
-
Anahtar kelimeler semantik hizada mı?
-
EN sürüm aynı vurguyu koruyor mu?
19) Üslup ve Biçim: Noktalama, Yüzdeler, Kısaltmalar
-
Noktalı virgül (;): Kıyas yoğun cümlelerde (“%2,1 doğruluk; %1,4 F1”).
-
Yüzdeler: Türkçede “%2,1” (ondalık virgül).
-
Kısaltmalar: İlk geçişte aç, sonrasında tek biçem.
Fayda: Mikro düzey netlik, makro üslubu destekler.
20) Kriz Senaryosu: Kelime Sınırı Düşürüldü—Üslup Nasıl Kurtarır?
Plan:
-
Arka planı 1 cümleye indir.
-
Amaç + yöntem tek cümlede.
-
Bulgular iki metrikle tek cümle.
-
Etki ve sınırlılık tek cümle.
Üslup ilkesi: Ekonomi, anlamı kesmeden ritmi hızlandırır.
21) Vaka 1 – Klinik (Atıf Yasağı, CI Zorunlu)
Sorun: Üslup öznel, atıflar var, CI yok.
Müdahale: Öznel nitelemeler kaldırıldı; d ve %95 CI eklendi; tek cümle sınırlılık.
Sonuç: Üslup nesnel; editör kuralına tam uyum.
22) Vaka 2 – BT/AI (Benchmark Yığılması)
Sorun: Aşırı bağlaç ve uzun cümle; metrikler dağınık.
Müdahale: Doğruluk–F1–süre üçlüsü tek cümle; protokol yan tümcede; bağlaç azaltıldı.
Sonuç: Üslup sıkı; kıyas net.
23) Vaka 3 – Eğitim (Karma Yöntem, Politika Etkisi)
Sorun: Kuram anlatısı uzuyor; sonuçlar sıfat yüklü.
Müdahale: Kuram adı korundu, açıklama gövdeye; β + iki tema + κ tek cümlede; politika etkisi yalın cümleyle.
Sonuç: Üslup dengeli; ikna artışı.
24) “10 Saniye Testi”: Üslubun Hızlı Muayenesi
Okur ilk 10 saniyede şu cümleyi kurabilmeli:
“Bu çalışma şunu amaçladı, şu yöntemle yaptı, şu sonuçları buldu, şu etkiyi sağlar.”
Testte başarısızsanız: Arka planı kısaltın; sayısı olan cümleyi öne çekin; bağlaçları temizleyin.
25) Son Cep Listesi – Dil ve Üslup Seçimi Hız Kontrolü
-
Geniş → geçmiş → geniş kip ritmi korundu mu?
-
“Bir cümle, bir iş” kuralı uygulandı mı?
-
Terimler tekilleştirildi, kısaltmalar ilk geçişte açıldı mı?
-
Sayılar bağlam ve anlamla birlikte mi verildi?
-
Bağlaç ekonomisi sağlandı mı?
-
Arka plan 1–2 cümlede mi?
-
Atıf politikası ihlali yok mu?
-
TR–EN üslup paralelliği korundu mu?
-
Okunabilirlik metrikleri hedefte mi?
-
Anahtar kelime hiyerarşisi doğru mu?
Sonuç: Üslup, Kısa Metnin İkna Motorudur
Tez özeti; bilgi kadar üslup mühendisliği ister. Doğru kip ritmi, terim standardı, bağlaç ekonomisi, sayının bağlama gömülmesi, iki dilli paralellik ve etik–atıf politikalarıyla uyum, “bilgiyi okunur ve ikna edici” kılar. Özet yaptırma yaklaşımı, bu üslubu süreçleştirir: ölçer, belgelendirir ve tekrar üretilebilir hâle getirir. Böylece kısa metin, nezaketli nesnellik ve kanıta dayalı yalınlık dengesiyle hakem/editör zamanını iyi kullanır; ilk 8–10 saniyede “ne–nasıl–ne buldu–kime ne sağlar” şemasını görünür kılar. Son söz: Üslup, yalnızca nasıl söylediğiniz değil; okurun inanma hızıdır—tez özetinin kaderini belirler.